بررسی زبان بدن برای انتقال مفاهیم درصحنه نمایش

بررسی زبان بدن به عنوان نخستین زبان انسان ، اهمیت پیشینه ی بیان بدنی را بیش از پیش روشن می کند . از آنجا که انسان موجودی اجتماعی است ، ارتباط با همنوع و اطرافیان برای او از ضروریات است . بدون این ارتباط لاجرم تبدیل به موجودی منزوی خواهد شد . بشر نخستین برای غلبه بر مشکلات و نیروهای طبیعی چاره ای جز همکاری گروهی وارتباط با دیگر همنوعان و اجتماع پیرامونش نداشت ، چرا که در غیر این صورت جز نابودی پیش رویش وجود نداشت . ضرورت ارتباط با همنوع و اطرافیان خود گویای اهمیت زبان و بیان بدنی در زندگی بشر است . پیش از پیدایش کلام ارتباط از طریق علائم و زبان تصویر بوده و واژه ها در واقع اصواتی بی معنا بودند . انسان نخستین برای بروز هیجانات وهماهنگی گروه در شکار از علائم واصوات سود می جست و برای برقراری ارتباط متوسل به زبان بدن ، اطوارها و ژستها می شد ، هر ژست و اطوار به مثابه نشانه ای تعبیر شد . نشانه ها به تدریج تبدیل به قرارداد شدند ، این شیوه ها تکرار شدند ، صیقل یافتند و توسط همه افراد گروه و قبیله رسمیت پذیرفتند و سرانجام به زبان بدل شدند . « قیاس رفتار شناختی نشان دهنده آن است که انسانها ، همچون سایر نخستین ها ، پیش از آنکه تکلم کنند یا داستان بگویند صدا تولید می کرده اند و می رقصیده اند . » ( ریچارد شکنر ، 1386 : 387 ) با گذشت زمان و پیدایش زبان گفتاری ، اختراع خط و ظهور نوشتار و ادبیات ، در ازای پویایی ذهن ، بشر امروز پویایی بدن خود را از دست داد و این پویایی رفته رفته جای خود را به توصیفات و صناعات ادبی زبان گفتاری و نوشتاری بخشید تا آنجا که ادبیات حوضه تئاتر را نیز در بر گرفت ، و از سویی دامنه ارتباطات نیز بیشتر محدود به همزبانان شد . با آغاز تحولات قرن بیستم و گسترده شدن دامنه ارتباطات بشری نظریه پردازان و هنرمندان بسیاری به خصوص هنرمندان هنرهای تجسمی و دیداری متوجه اهمیت بیش از پیش زبان نشانه ها و تصاویر شدند ، تا گستر? ارتباطات خود را از محدوده همزبانان خود فراتر برند و قادر به به سخن گفتن با انسان باشند ، انسانی از هر قوم و قبیله و متعلق به هر کجا . امروزه مناقشه بر سر وجود یا عدم وجود یک زبان جهانشمول در حمایت از نتیجه گیری بالا در جریان است . « نگاه متعجب ، قهقهه سرخوشانه ، فریاد درد ، جیغ کودک ، دستان از هم گشوده و پذیرای مادر و نظایر آن جملگی در جا قابل فهمند . پل اکمان ، فریسن ، و السوورث نشان داده است که چگونه چهره نماییهای مرتبط با شش حس اصلی – حیرت ، انزجار ، غم ، خشم ، ترس و شادی – در سراسر جهان قابل تشخیص است . » ( همان : 410 ) هر چند ارزش زبان گفتاری و دستاوردهای آن بر هیچ کس پوشیده نیست ، اما شاید ارزشهای صناعی و کلامی و لذات ناشی از وجه ادبی نمایشنامه ها را بیشتر در خلوت و تأمل شخصی خود بتوانیم تجربه کنیم ، تا بر صحنه نمایش . چرا که تئاتر عرصه ارسال پیاپی اطلاعات و مفاهیم است ، و تماشاگر چندان فرصت تأمل و دقت در کلام را ندارد . زبان بدن با ایهام خاصی که در آن است هر چند به نزول و فهم معنی کمک می کند دایره آن را محدود نمی کند و امکان تفسیرهای بعدی و جدید را فراهم می آورد . ریشه و ماهیت اصلی تئاتر زیر بار ادبیات و کلمات فراموش شده و رفته رفته از وجوه تصویری خود فاصله گرفته است . ارائه جوهره درونی شخصیت و جنبه های احساسی و روانی آن ، ابراز معانی خفته در پس کلمات با کمک بیان بدنی سهل تر و جذابتر انجام خواهد شد . توجه جهانیان به زبان بدن به عنوان زبانی ارتباطی ، فعال و گویا درعرصه نمایشی از یک سو و کاستی های پژوهشی در جامعه دانشگاهی و عدم توجه به این مساله در اجرای نمایشها ، امکانات ، جذابیت ها و توانایی هایی که این شیوه در بیان و جلوه گر ساختن یک معنا به شکل دراماتیک بر صحنه تئاتر پیش روی کارگردان می گذارد ، محقق را بر آن داشت تا با پژوهشی درباره اهمیت زبان بدن وکارکرد آن بر صحنه نمایش به نتایجی دست یابد که گامی در جهت حل این مشکل باشد . پژوهش های مشابه درباره زبان بدن به صورت پراکنده انجام شده ولی به نظر می رسد با این عنوان تا به حال کاری صورت نگر فته است . مطالعه و تحقیق در این زمینه از اولویت های پژوهشی به شمار می رود زیرا می تواند دستمایه مناسبی برای کارگردانان جوان و دانشجویان و هنرمندان رشته نمایش در کشورمان باشد . این تحقیق به روش توصیفی/ تحلیلی (descriptive) و باتکنیک کتابخانه ای انجام پذیرفته است . در این زمینه کتاب هایی چون تئاتر و همزادش آنتونن آرتو ، بدن شاعر ژاک ل کوک ، پدیدار شناسی ادراک موریس مرلو پونتی ، نشانه شناسی تئاتر و درام کر الام ، بازیگری میخاییل چخوف و نظریه در تئاتر از مارک فورتیر به رشته تحریر در آمده است و به عنوان منابع اصلی این تحقیق مورد استفاده قرار گرفته است . علاوه بر آن از منابع دیگری هم استفاده شده که در فهرست منابع آورده شده است .